به گزارش قدس انلاین پس از ورود اعراب و پراکنده شدن آیین اسلام در سرتاسر ایران، مکان هایی با نام و نشان موسوم به «مشهد» در ایران بوجود آمدند که صرف نظر از پراکندگی مکانی، همگی بیانگر مفهومی خاص بودند که اشاره به محل شهادت و یا مدفن شهید داشت، چنانچه بیست و شش مکان جغرافیایی به نام مشهد آراسته گردیدند و در آن میان تربت پاک حضرت علی بن موسی الرضا (ع)، موسوم به مشهدالرضا در صدر و از نظر تعداد مکان های موسوم به مشهد، استان مرکزی (اراک) با داشتن هفت مکان از دیگر استان ها بالاتر قرار گرفت.
آنچه تقریباً در تمامی مکان های موجودِ موسوم به مشهد در ایران مشترک و حائز اهمیت است، وجود امامزاده ها و یا بقاع متبرکه ای است که چنین مکان هایی را با نام مشهد همراه ساخته است به نحوی که حمیدرضا میرمحمدی تعدادی از آن ها و دلیل نامیده شدنشان به مشهد را این گونه بیان می نماید.

مشهدالرضا
شهر مقدس مشهد مرکز استان خراسان تا آغاز قرن سوم هجری اهمیت چندانی نداشته است و به جای آن قریه ای به نام «سناباد» از توابع طوس بوده است، درسال 202 ﻫ.ق حضرت رضا (ع) پس از شهادت در این محل مدفون و به همین مناسبت این شهر را مشهد رضا (ع) خواندند و به مرور زمان بر وسعت آن افزوده شد و سپس به اختصار مشهد نامیده شد. مشهدالرضا (ع) در تواریخ گذشته به نام های مشهد طوس و مشهد نوقان(نوغان) نیز آمده است. توضیح آن که نوقان(نوغان) یکی از شهرهای طوس قدیم بوده است. ابن حوقل گوید: «اگر طوس نیز در مجموع نیشابور باشد شهرهای آن: «رایکان، طبران، نوقان است، و قبر علی بن موسی الرضا (ع) در سه فرسخی شهر نوقان است».

مشهد اردهال
مشهد اردهال واقع در استان اصفهان، در 40 کیلومتری غرب کاشان و در 60 کیلومتری قمصر قرار دارد. امامزاده مشهد اردهال مرقد علی بن امام محمد باقر (ع) است که از مدینه به ایران آمد و در محلی که هم اکنون مدفن اوست به دست کفار شهید گردید. آثار نخستین آن به گفته راوندی مربوط به قرن ششم و از جمله بناهای مجدالدین عبیدالله کاشانی برادر معین الدین مختص الملوک ابونصر، وزیر شهید سلطان سنجر است و این می رساند که مذهب تشیع از قرن ششم و در اوج قدرت اهل تسنن در کاشان رواج داشته است.
از عصر صفویه این بقعه و بارگاه گسترش یافته و بر تزئینات آن افزوده شده است. همه ساله یکی از استثنایی ترین مراسم مذهبی به مناسبت حضور این بقعه و در روز جمعه ای که نزدیک هفدهم مهرماه است برگزار می شود. در این روز اهالی فین (کاشان) با چوب های بلند به بقعه آمده، قالی آستانه را سر دست به طرف نهر آبی در خارج بقعه برده و با چوب ها به شستن قالی به یاد روز به شهادت رسیدن امامزاده سلطانعلی می پردازند. این روز در منطقه کاشان معروف به قالی شویان است.

مشهد امامزاده محمد- مشهد تفرش
مشهد تفرش در شرق شهر تفرش واقع در استان مرکزی (اراک) در مدخل ورودی راه دستگرد پوگرد قرار گرفته است. این مکان به مناسبت مزار امامزاده محمد فرزند موسی پسر جعفر «مشهد» نامیده می شود. این مکان را در گذشته محله تکیه می نامیدند و به نظر می رسد پیش از آن که تکایای محلات شهر تفرش ساخته شوند مردم چال تفرش مراسم سوگواری دهه محرم را در محله تکیه در مجاورت مزارع امامزاده محمد برگزار می کرده اندبه نحوی که عباس فیض می نویسد: «مدفون در این بقعه جدّ اعلای سادات افطسی تفرش است و در این صورت نسبنامه وی چنین است «ابومحمد حسن بن ابی عبدالله حسین بن علی بن عمربن حسن الافطسی بن علی اصغر بن الامام زین العباد علی بن الحسین» در تاریخ قم نیز تصریح شده که ابومحمد حسن مزبور در قریه ترخوران رحل اقامت افکند و در همان جا رحلت نمود و دفن شد.
مشهد امامزاده محمد از بناهای عصر صفویه بوده و آراسته به کاشیکاری، تزیینات، گچبری و نقاشی همان دوره است. مزار امامزاده محمد دارای بقعه، مرقد، صندوق منبت کاری شده، گنبد و چند ایوان و صحن است.»

مشهدسر- بابلسر
مشهد سر نام قدیم شهر بابلسر واقع در استان مازندران بوده است، بابلسر به مناسبت این که سر امامزاده ابراهیم ملقب به اطهر برادر امام رضا (ع) در آن محل به خاک سپرده شده مشهدسر نام گرفته است.
بقعه امامزاده ابراهیم در جنوب شرقی بابلسر واقع است که بنا بر معروف سر امامزاده ابراهیم آمل یا امامزاده ابراهیم قریه ماجرکجور در آن جا مدفون است و به همین دلیل محل مجاور آن را مشهدسر می خواندند. بنابر مشهور این امامزاده (ابراهیم ابوجواب) از فرزندان امامزاده محمدعابد بوده و در سفر خویشاوندان امام رضا (ع) از مدینه به خراسان سرپرستی آنان را به عهده داشت و پس از رسیدن خبر شهادت امام (ع) خویشان وی به اطراف پراکنده شدند. ابراهیم از جمله ساداتی بود که به مازندران پناه جست و در همان جا به شهادت رسید. بنای امامزاده، برجی گرد با بامی مخروطی شکل است که بیست متر ارتفاع دارد.

مشهد کاوه (مشهد آهنگران)
روستای مشهد کاوه واقع در استان اصفهان، شهرستان فریدن، بخش چادگان، در ساحل شرقی زاینده رود و در سی کیلومتری شهر داران قرار دارد. بنا بر مشهور مشهدکاوه زادگاه کاوه آهنگر (قهرمان ملی ایران در شاهنامه) است.
مؤلف نصف جهان فی تعریف الاصفهان در این خصوص گوید: «مخفی نماند که کاوه از ناحیه ای است که الحال به فریدن اشتهار دارد و معلوم نیست که این خروج و شورش در همان قریه واقع شده یا او به جهت کسب به شهر آمده و به شغل آهنگری مشغول بود. و در ذکر درفش کاویانی گوید عاقد و مبدع آن در قدیم مردی بود از ده «کودلیّه» نام او کابی که بر پادشاه خروج کرد و پیش از او کسی نام رایت و علم نمی دانست وی به نقل از محاسن الاصفهان گوید: و آن دیه (کودلیّه) که در ترجمه مذکور شد در این وقت به مشهد آهنگران معروف است و قبر کاوه و قارن در آن جا است و هر که آن جا رفته دیده و می داند و معلوم می شود که بعد از وفات نعش آن ها را بدان جا که مولد آن ها بوده است برده و دفن نموده اند.»
همچنان که گذشت واژه مشهد به معنای محل شهادت در زمان اسلام و برخاسته از فرهنگ غنی اسلام بوده و نام این مکان تا صدر اسلام «کودلیّه و یا به قولی کوالیّه» بوده است و پس از اسلام آوردن ایرانیان این نام به مشهد تغییر نام داده و اکنون مقبره ای در مرکز روستا منسوب به مقبره کاوه آهنگر وجود دارد. میر سید جناب در «الاصفهان» تصریح نموده است که کاوه آهنگر رئیس جبّه خانه و اسلحه سازی قشون از اهل فریدن بوده است و مقبره او در مشهد فریدن است.»

مشهد مرغاب (مشهد امّ النبی)
مشهد امّ النبی یا مادر سلمیان همان مشهد مرغاب واقع در استان فارس، شهرستان مرودشت است. مشهد مرغاب واقع در دشت مرغاب محل پاسارگاد قدیم پایتخت کوروش کبیر و محل قبر اوست که عوام آن را قبر مادر سلیمان دانسته اند و به همین جهت آن محل را مشهد امّ النبی یا مادر سلیمان نامیده اند. دکتر معین روستاهای مهم ناحیه را مرغاب، مادر سلیمان، قبر کوروش و پاسارگاد آورده است.

مشهدالکوبه- اراک
مشهدالکوبه واقع در استان مرکزی شهرستان اراک، 45 کیلومتری شمال شهر اراک قرار دارد.
مؤلف سیمای شهر اراک در بیان زیارتگاه ها و آثار باستانی اراک از بنایی به نام شاهزاده ابراهیم، از بناهای دوره صفویه و دارای گنبد اصلی چندضلعی (12 ترک) و ضریح چوبی نفیس، در این روستا سخن به میان آورده است.

مشهد میربزرگ (مرعشی)- آمل
مشهد میربزرگ در آمل از شهرهای استان مازندران واقع شده و از جمله مکان های تاریخی ایران است و منسوب به میرقوام الدین مرعشی است. امیر قوام الدین مسعود که منسوب به امام حسن عسکری (ع) است در حوالی آمل زاهد و گوشه نشین بود. جمعی معتقد و همراه او شده و امیر افراسیاب چلاوی که آن وقت حاکم مازندران بود نیز به وی گروید و کار سید بالا گرفت، طمع در تسخیر مازندران نمود چون افراسیاب به زیارت آمد چند کس در کمین قتل او بودند او را به قتل آوردند و مازندران از شنوران تا رستمدار بر سید قرار گرفت. سید قوام الدین در سنه 760 بر طبرستان مستولی گردید و به سلطنت آن نواحی برقرار شد. بقعه کنونی میربزرگ مرعشی متعلق به قرن یازدهم هجری است.

مشهد میقان- اراک
در روستای مشهد میقان واقع در استان مرکزی، شهرستان اراک، بخش فرمهین بنای امامزاده ای به نام محمد عابد و کاروانسرایی مخروبه و قدیمی از زمان شاه عباس قرار دارد.
مؤلف سیمای اراک در ذکر امامزاده محمد عابد گوید: «این امامزاده یکی از بناهای مذهبی و مهم منطقه است که در 12 کیلومتری شمال شهر واقع است از بناهای دوره سلجوقی است که گنبد آن با طاق رومی و تمام دیوار آجر است و در دوره قاجاریه مرمت گردیده است. شاید به سبب وجود امازاده محمد عابد این مکان را مشهد نامیده اند.

منابع:
1- ابن حوقل، صورة الارض (سفرنامه ابن حوقل) ترجمه جعفر شعار، امیرکبیر، چاپ دوم، 1366.
2- حاج سید جوادی، احمد صدر و دیگران، دایرة المعارف تشیع، ج2، سازمان دایرة المعارف تشیع، تهرانف 1368.
3- سیفی فمی تفرشی، مرتضی، سیری کوتاه در جغرافیای تاریخی تفرش و آشتیان، امیرکبیر، 1361.
4- محمد مهدی بن محمدرضا الاصفهانی، نصف جهان فی تعریف الاصفهان، ترجمه منوچهر ستوده، امیرکبیر، چاپ دوم، 1368.
5- جناب، میرسید علی، الاصفهان، انتشارات گل ها و معاونت فرهنگی شهرداری اصفهان، اصفهان، 1371.
6- معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج6.
7- محتاط، محمدرضا، سیمای شهر اراک، جلد اول، انتشارات آگاه، 1369.
8- حکیم محمدنقی خان، گنج دانش، جغرافیای تاریخی شهرهای ایران، به اهتمام محمد علی صوتی و جمشید کیانفر، انتشارات زرین، 1366.